Nosema Ceranae - Η νοζεμίαση της ανατολής

Η Νοσεμίαση αποτελεί, παγκόσμια, την πιο κοινή ασθένεια των ακμαίων μελισσών.

 Ως αίτιο της ασθένειας αναφέρθηκε το πρωτόζωο Nosema apis στις αρχές του 20^ου αι. από τον Zander (1). Το 1995 απομονώθηκε σε άρ­ρωστες μέλισσες Apis cerana στην Κίνα και ταυτοποιήθηκε το Nosema cerenae (7), ενώ το 2005 ταυτόχρονα αναφέρθηκε προσβολή των μελισσών Apis mellifera από το Nosema cerenae στην Ευρώπη - Ισπανία (8, 10) και στη Ταϊβάν (9). Την ίδια χρονιά από τους ίδιους ερευνητές αναφέρθηκε η ύπαρξη του πρωτοζώου στη Γαλλία, Γερμανία και Σουηδία. Έτσι έγινε δεδο­μένο ότι το Nosema cerenae μεταπήδησε με κάποιο τρόπο από την ασιατική στην ευρωπαϊκή μέλισσα, χωρίς βέβαια να έχει γίνει ακόμη γνωστό το πότε. Ανάλυση αποθηκευμένου υλικού έδειξε ότι το νέο πρωτόζωο υπήρχε στην Ευρώπη από το 1998 (8) και ίσως στις ΕΠ πριν και από το 1990 (3) Αυτή τη στιγμή το Nosema cerenae έχει αναγνωριστεί σε Βόρεια, Κεντρική κι Νότια Αμερική, Ευρώπη, Ασία και Αυστραλία, ενώ δεν έχει αναφερθεί από την Αφρική.

Η απομόνωση του Nosema cerenae στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στην Ισπανία συνδυάστηκε με τις μεγάλες απώλειες μελισσιών που αναφέρθηκαν στη χώρα αυτή κατά τη διετία 2005-2006 και θεωρήθηκε υπεύθυνος παρά­γοντας για την εμφάνιση του Συνδρόμου Κατάρρευσης των Μελισσιών. Παρ' όλα αυτά είναι ακόμη συζητήσιμο εάν η προσβολή των μελισσιών από το πρωτόζωο οδηγεί τις μέλισσες στην εξαφάνιση ή αποτελεί έναν από τους παράγοντες που δρουν συνεργιστικά στην εμφάνιση του Συνδρόμου.

Παθογένεια.

Τα σπόρια των N. Apis και N. cerenae δεν έχουν εμφανείς μορφολογικές διαφορές, κι αυτός προφανώς ήταν και ο βασικότερος λόγος της μη απομόνωσής του δεύτερου για τόσα χρόνια (5).
Επίσης η παθογένεια του Nosema ceranae δεν μπορεί παρά να ακολουθεί την αντίστοιχη των πρωτόζωων. Έτσι η μόλυνση μιας μέλισσας γίνεται με την κατανάλωση σπορίων του πρωτόζωου, κυρίως μέσω της τροφής ή του νερού.. Τα σπόρια στο στομάχι της μέλισσας υπό την επίδραση των γαστρικών υ­γρών, προβάλλουν το πολικό τους νημάτιο, προσβάλλοντας τα επιθηλιακά κύτταρα (Εικ. 1-2).

 Εικόνα 1.
Στη συνέχεια το περιεχόμενο των σπορίων περνά στα επιθηλιακά κύτταρα, όπου τρέφονται έντονα και πολλαπλασιάζονται αγενώς σε μεγάλους αριθ­μούς και σε σύντομο χρονικό διάστημα. Σε 4-6 ημέρες στο στομάχι της μέ­λισσας μπορούν να μετρηθούν και 30 - 50 εκατ. σπόρια. Τα σπόρια αυτά απελευθερώνονται μέσα στο έντερο ή περνούν στο απευθυσμένο και απομα­κρύνονται σε μεγάλους αριθμούς με τα περιττώματα της μέλισσας.

Εικόνα 2. Κύκλος ζωής των πρωτόζωων
Η διασπορά των σπορίων μέσα στο μελίσσι γίνεται με τη τροφάλλαξη, ενώ οι νεαρής ηλικίας μέλισσες προσβάλλονται όταν προσπαθούν να καθαρίσουν τη φωλιά από τα σκουπίδια, κομματάκια κεριού, συσσωματώματα γύρης. Τα σπόρια και οι βλαστικές μορφές του παθογόνου, υπάρχουν παντού μέσα στη κυψέλη, στις κηρήθρες, στην αποθηκευμένη γύρη και νέκταρ και όπου, κάτω από δύσκολες συνθήκες, οι μέλισσες αναγκάζονται να αφήσουν τα πε-ριττώματά τους. Ένα στοιχείο που διαφοροποιεί την ανάπτυξη και τον πολ­λαπλασιασμό των σπορίων του N. cerenae από το N. apis στη μέλισσα, είναι η αντοχή του πρώτου στις υψηλές θερμοκρασίες.
Έτσι παλαιότερες (11) και νέες έρευνες (14) δείχνουν ότι η ανώτερη θερμο­κρασία επιβίωσης των σπορίων του N. apis είναι οι 37°C, ενώ ακόμη και στους 33°C το ποσοστό των μελισσών που νόσησαν, ύστερα από επιμόλυνση με σπόρια του πρωτόζωου κυμάνθηκε στο 60%. Μάλιστα ένα ποσοστό με­λισσών που διατηρήθηκαν στους 37°C αντιμετώπισαν τη μόλυνση και ανέ-καμψαν. Αντίθετα οι μέλισσες που μολύνθηκαν με σπόρια του N. cerenae νόσησαν 100% και στους 33°C και στους 37°C.

Επίδραση της νοσεμίασης στο μελίσσι.

Η προσβολή των μελισσών από πρωτόζωα είναι γνωστό ότι προκαλεί μία σει­ρά μεταβολικών αλλαγών στον ξενιστή (1). Οι προσβεβλημένες μέλισσες έ­χουν χαμηλότερα επίπεδα πρωτεΐνης στο σώμα τους, γεγονός που επηρεάζει την ανάπτυξη και λειτουργία των υιτοφαρυγγτκών αδένων (13). Το γε­γονός αυτό με τη σειρά του έχει μία ακολουθία επιπτώσεων στη λειτουργία του μελισσιού.
      Οι παραμάνες μέλισσες χάνουν την ικανότητα παραγωγής βασιλικού πολτού, εγκαταλείπουν το γόνο και τη βασίλισσα και γίνονται συλλέ-κτριες και πεθαίνουν γρήγορα.
      Η βασίλισσα υποσιτίζεται, ένας αριθμός ωών πεθαίνει χωρίς να δώσει προνύμφες
      Η βασίλισσα προσβάλλεται από τις εργάτριες, σταματά να ωοτοκεί και πεθαίνει ή αντικαθίσταται σε λίγες εβδομάδες
      Οι νεαρές προνύμφες υποσιτίζονται επίσης και εξελίσσονται σε ακ­μαία άτομα με μικρό προσδόκιμο όριο επιβίωσης.
Η προσβολή επίσης ενεργοποιεί το σχηματισμό λιπαρών οξέων στην αιμο-λέμφο, μειώνοντας και εκεί το επίπεδο των υδατανθράκων (18).
Από νεότερες έρευνες φαίνεται ότι το πρωτόζωο χρησιμοποιεί (καταναλώνει) υδατάνθρακες των επιθηλιακών κυττάρων του στομαχιού του ξενιστή (19). Οι υδατάνθρακες είναι βασική πηγή ενέργειας. Ιδιαίτερα οι μέλισσες και δη οι συλλέκτριες πρέπει να διατηρούν υψηλό το ρυθμό του μεταβολισμού τους κατά την πτήση και για να το κάνουν αυτό θα πρέπει να έχουν διαθέ­σιμες πηγές ενέργειας (υδατάνθρακες) (17).
Με δεδομένο όμως ότι με την προσβολή του μελισσιού από νοσεμίαση, οι συλλέκτριες είναι αυτές που έχουν το μεγαλύτερο φορτίο σπορίων των πρω­τόζωων, η μείωση της διάρκειας ζωής αυτών είναι δεδομένη. Ιδιαίτερα κατά το φθινόπωρο και την άνοιξη η μείωση αυτή φτάνει το 50% του χρόνου ζω­ής.
Αυτή η παλιά γνώση σε συνδυασμό με την παρατήρηση των τελευταίων χρό­νων, ότι η προσβολή από το Nosema cerenae, νέο παράσιτο για την Apis mellifera, προκαλεί μεγαλύτερη θνησιμότητα στα μελίσσια (7), οδηγεί στη σκέψη ότι το νέο πρωτόζωο έχει μεγαλύτερη θνησιγενή δράση στις μέλισσες, πιθανόν μέσω του πιο έντονου ενεργειακού στρες που τις υποβάλλει και φυ­σικά επειδή είναι ένας νέος - άγνωστος εχθρός, που η μέλισσα δεν έχει βρει τρόπο να προσαρμόσει τον μεταβολισμό της ώστε να μπορεί να τον αντιμε­τωπίσει. Έρευνα επάνω στη συγκεκριμένη υπόθεση (15), πραγματικά έδειξε ότι η προσβολή των μελισσών από το Nosema cerenae προκαλεί στις μέλισ­σες διατροφική ανεπάρκεια, αυξάνει την όρεξη και την αίσθηση της πείνας. Στη προσπάθεια όμως να καταδειχθούν οι λόγοι της μείωσης της διάρκειας ζωής των προσβεβλημένων μελισσών, φάνηκε ότι αυτό συμβαίνει μόνο όταν αυτές οι μέλισσες δεν έλαβαν παραπάνω τροφή. Πραγματικά μέλισσες προ­σβεβλημένες από το Nosema cerenae, οι οποίες όμως είχαν στη διάθεσή όση τροφή ήθελαν, έζησαν όσο και οι υγιείς (15). Αυτό όμως δείχνει ότι η θνησιμότητα των προσβεβλημένων από το Nosema cerenae μελισσών οφεί­λεται κυρίως στη μείωση του ρυθμού μεταβολισμού τους και όχι σε κάποια άλλη παθογόνο δράση της προσβολής, με δεδομένο ότι επίσης μορφολογικά δεν παρουσιάζονται διαφορές μεταξύ των υγιών και των άρρωστων μελισσών, όπως συμβαίνει με την προσβολή από το N. apis.
Με βάση τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι σε περιόδους έντονης ανάγκης ενέργειας, όπως κατά το χειμώνα (μελισσόσφαιρα) ή κατά την αποθήκευση μελιού (καλοκαιρινές ανθοφορίες) η επίδραση του παρασιτισμού ιδιαίτερα των συλλεκτριών ενός μελισσιού από το Nosema cerenae θα γίνεται περισ­σότερο κρίσιμη, καθώς το αίσθημα της πείνας θα γίνεται πιο έντονο. Αυτό το αυξανόμενο αίσθημα πείνας των συλλεκτριών μελισσών έχει επι­πτώσεις όχι μόνο στην ατομική συμπεριφορά των μελισσών αλλά και στην κοινωνική συμπεριφορά του σμήνους, όπως:
      Αυξημένη τροφάλλαξη, η οποία όμως οδηγεί στη μεγαλύτερη εξάπλωση

της προσβολής μέσα στο μελίσσι

      Περισσότερες και πιο «ριψοκίνδυνες» πτήσεις προς αναζήτηση τροφής. Η

συγκεκριμένη συμπεριφορά μπορεί :

>     να αυξήσει τη μετάδοση της ασθένειας σε άλλα μελίσσια,
>     να αυξήσει τη τάση των μελισσιών για λεηλασία, αλλά και
>     να οδηγήσει στο θάνατο τις ήδη προσβεβλημένες και καταπονημένες συλλέκτριες.
Το τελευταίο συνδυάζεται άμεσα με το κυριότερο σύμπτωμα της προσβολής ενός μελισσιού από ασιατική νοσεμίαση, την έντονη μείωση του πληθυσμού χωρίς την παρουσία νεκρών μελισσών μέσα ή μπροστά στη κυψέλη. Τέλος πρέπει να τονιστεί ότι στις μέλισσες, όπως και στα άλλα κοινωνικά έ­ντομα, η συχνότητα των πτήσεων συλλογής δεν καθορίζονται μόνο από τις ανάγκες της κοινωνίας αλλά και από το αίσθημα πείνας των ίδιων των συλ-λεκτριών (15)

Συμπτώματα - Εποχική διακύμανση

Απ' ότι αναφέρθηκε παραπάνω αποδεικνύεται ότι αν και τα παθογόνα N. apis και N. cerenae ανήκουν στα πρωτόζωα, η παθογένειά τους κατά τον παρασιτισμό τους στη μέλισσα διαφοροποιείται. Αναμενόμενο λοιπόν να διαφοροποιούνται και τα συμπτώματα στο μελίσσι αλλά και η εποχική διακύμανση.
Έτσι η προσβολή του μελισσιού από το N. cerenae συνήθως γίνεται αντιλη­πτή από τον μελισσοκόμο σε προχωρημένο στάδιο ή όταν επικρατήσουν δυ­σμενείς συνθήκες, όπως έλλειψη ή μικρής διάρκειας ανθοφορίες. Τότε το μελίσσι χάνει σε σύντομο χρονικό διάστημα ασυνήθιστα μεγάλο μέρος του πληθυσμού του, ενώ δεν εντοπίζονται νεκρές μέλισσες στον πυθμένα ή μπροστά στη κυψέλη. Οι μέλισσες, όπως ήδη έχει αναφερθεί, μη μπορώντας να ικανοποιήσουν την αυξημένη αίσθηση πείνας, που τους προκαλεί ο πολ­λαπλασιασμός των σπορίων του πρωτόζωου στο στομάχι τους, πεθαίνουν μακριά από τη κυψέλη στη προσπάθειά τους να βρουν τροφή. Οι μέλισσες που μένουν στη κυψέλη δεν παρουσιάζουν τις χαρακτηριστικές της νοσεμίασης διογκωμένες κοιλιές και τα φτερά σε μη κανονική θέση, ενώ συ­νήθως δεν γίνονται αντιληπτά και περιττώματα μέσα ή επάνω κυψέλη, του­λάχιστον περισσότερο του φυσιολογικού.
Πριν όμως από αυτό το στάδιο θα μπορούσε ο μελισσοκόμος να εντοπίσει στα ύποπτα μελίσσια μία αδυναμία ανάπτυξης ή μία όχι ισόρροπη ανάπτυ­ξη γόνου και πληθυσμού. Στα μελίσσια που είναι προσβεβλημένα, όπως έ­χει παραπάνω αναφερθεί, μειώνεται η παραγωγή βασιλικού πολτού με απο­τέλεσμα και η βασίλισσα υποσιτισμένη να περιορίζει την ωοτοκία της αλλά και ένα ποσοστό των προνυμφών να πεθαίνει. Επίσης μέρος των προσβε­βλημένων νεαρών σε ηλικία μελισσών δεν γίνονται παραμάνες, αλλά κατευ­θείαν συλλέκτριες, ορμώμενες από την ανάγκη τους να καλύψουν τις παρα­πάνω διατροφικές τους ανάγκες, εξαιτίας της προσβολής . Έτσι το μελίσσι μπορεί να συλλέγει μέλι αλλά δεν εκτρέφει γόνο, με επακόλουθο μόλις η συγκεκριμένη ανθοφορία τελειώσει, το μελίσσι να καταρρεύσει, χάνοντας τον «κουρασμένο» πληθυσμό του.
Γίνεται αντιληπτό λοιπόν ότι στην περίπτωση της προσβολής των μελισσών από το N. cerenae δεν υπάρχει ακριβώς εποχική διακύμανση. Υπάρχουν καλές και κακές συνθήκες συλλογής, υπάρχουν ανθοφορίες ή μελιτοφορίες που διαρκούν ή όχι και φυτά που δίνουν υψηλής θρεπτικής αξίας γύρη στις μέλισσες και άλλα που εξ αιτίας της παρατεταμένης ξηρασίας δεν μπορούν να παράξουν ούτε θρεπτική γύρη, αλλά ούτε νέκταρ με υψηλό ποσοστό σακχάρων.

Διάγνωση

Με βάση τα στοιχεία που αναφέρονται παραπάνω, και με δεδομένο ότι το N. cerenae είναι ένα καινούργιο παθογόνο για την μέλισσά μας, για το οποίο η έρευνα, όσον αφορά στη παθογένεια και στις επιπτώσεις που έχει στη φυ­σιολογία του μελισσιού, συνεχίζεται, ο μελισσοκόμος θα πρέπει να συνειδη­τοποιήσει ότι η μόνη αξιόπιστη διάγνωση μπορεί να γίνει σε εξειδικευμένο εργαστήριο, με γενετικές μεθόδους.
Η εξέταση του περιεχόμενου των κοιλιών μελισσών σε μικροσκόπιο, μπορεί να δείξει σπόρια του πρωτόζωου, αλλά όχι το είδος N. apis ή N. cerenae.
Επισημαίνεται για άλλη μια φορά ότι η δειγματοληψία μελισσών αλλά και γόνου και η αποστολή τους σε εξειδικευμένο εργαστήριο, πρέπει να μπει στους συνήθεις μελισσοκομικούς χειρισμούς του μελισσοκόμου. Ιδιαίτερα οι μέλισσες πρέπει να είναι ζωντανές και στη περίπτωση της νοσεμίασης, συλλέκτριες που γυρίζουν από το ταξίδι συλλογής, με γύρη ή νέκταρ.

Αντιμετώπιση:

Βασικά στοιχεία της παθογένειας του Nosema cerenae, που καθορίζουν εν μέρει την προσπάθεια αντιμετώπισής του είναι :
      Είναι καινούργιο παθογόνο για την A. mellifera
      Τα σπόριά του αντέχουν και είναι ενεργά (πολλαπλασιάζονται) σε υψηλό-

τερες θερμοκρασίες απ' ότι τα αντίστοιχα του N. apis

     Τα σπόριά του πολλαπλασιάζονται με γρήγορους ρυθμούς και έτσι το
παθογόνο φορτίο που σύντομα μετά τη μόλυνση φέρει η μέλισσα είναι πολύ μεγάλο
     Η επώαση της ασθένειας στο μελίσσι συνήθως δεν δίνει συμπτώματα. Έ-
τσι ο μελισσοκόμος το αντιλαμβάνεται μόνο όταν το ποσοστό προσβο­λής είναι πολύ υψηλό και το μελίσσι καταρρέει
     Ακόμη και εάν παρατηρηθούν συμπτώματα, όπως κάποιες νεκρές μέλισ-
σες στην είσοδο, περιττώματα, μέλισσες νωθρές ή συμπτώματα στο γό­νο, διάσπαρτος γόνος (νέκρωση ωών) ή νεκρές προνύμφες, είναι πιθα­νόν- ανάλογα με την εποχή-να αποδοθούν σε άλλα αίτια, όπως δηλη­τηρίαση από εντομοκτόνα, ανεπαρκής ανθοφορία, κ.α.
     Στις εργασίες που δημοσιεύονται (Πιν. 1) αναφορικά με την αποτελεσμα-
τικότητα διαφόρων ουσιών στην αντιμετώπιση της ασθένειας, παρατη­ρούμε ότι υπάρχει μεγάλη διακύμανση στα ποσοστά επιτυχίας, όπως και στα ποσοστά επιδείνωσης της ασθένειας στους μάρτυρες. Αυτή η διακύμανση μας δείχνει ότι πέρα της ουσίας που δοκιμάζεται, σημα­ντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ασθένειας παίζουν άλλοι φυσιολογικοί παράγοντες, όπως η διατροφή, που συνήθως είναι το μέσον με το ο­ποίο δίνεται η ουσία, και η ιδιαιτερότητα του κάθε μελισσιού, γενετι­κοί δηλαδή παράγοντες που δεν μπορούν να μετρηθούν
Ίσως το Nosema cerenae να μην μεταπηδούσε από την ασιατική στη ευρω­παϊκή μέλισσα,
ίσως να μην είχε τη δυνατότητα να δημιουργήσει εξάρσεις της ασθένειας,
που οδηγούν ένα μελίσσι στη κατάρρευση, εάν η φύση μας και εμείς οι ίδιοι δεν βιώναμε περιόδους παρατεταμένης
ανομβρίας, υψηλές θερμοκρασίες, ήπιους χειμώνες εάν οι μέλισσές μας δεν ταλαιπωρούνταν από την αλλαγή του φυσιολογικού ρυθμού ανάπτυξης (συλλογή - ωοτοκία καθ' όλη τη διάρκεια του έ­τους), μικρής διάρκειας ανθοφορίες, χαμηλής θρεπτικότητας γύρη, α­σθενές ανοσοποιητικό σύστημα εξ αιτίας της χρόνιας δηλητηρίασης από τη χρήση εντομοκτόνων και αντιβιοτικών, εντός και εκτός κυψέλης Όμως οι συνθήκες είναι δεδομένες, η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και υ­πάρχει η πιθανότητα η μελισσοκομία να κληθεί να αντιμετωπίσει την αύξη­ση της μολυσματικής δράσης γνωστών ή και νέων παθογόνων, τα οποία μέ­χρι πρόσφατα περιορίζονταν από τη διακύμανση της θερμοκρασίας. Γι' αυτό και θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτό το νέο παθογόνο σαν μία ευκαιρία - πρόκληση για να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με τη μέ­λισσα.
Και πάντα σ' αυτό το σημείο η επωδός είναι: οι ορθοί μελισσοκομικοί χειρι­σμοί βοηθούν το μελίσσι να αντιμετωπίσει τους γνωστούς παθογόνους οργα­νισμούς, όπως επίσης του δίνει και τη δυνατότητα να αναπτύξει μηχανι­σμούς άμυνας απέναντι σε νέους
Ορθοί μελισσοκομικοί χειρισμοί
1.       Γνώση της φυσιολογίας του μελισσιού. Το μελίσσι είναι ένας οργανι­σμός που κουράζεται, πεινάει, έχει προτιμήσεις και άποψη....
2.       Τα μελίσσια δεν πρέπει να μένουν άπραγα. Πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους έστω ελαφριές ανθοφορίες, ακόμη και την τροφή που τους δί­νει ο μελισσοκόμος.. Εάν δεν δουλεύουν αποσυντονίζονται, δεν αντι­λαμβάνονται τα ερεθίσματα, το άρρωστο γόνο, εγκαταλείπουν τη βασί­λισσα
3.        Η καλύτερη τροφή για το μελίσσι είναι αυτή που παράγει το ίδιο, δη­λαδή μέλι και γύρη. Είναι ξεχωριστές τροφές με διαφορετικούς αποδέ­κτες, γι' αυτό και δεν πρέπει να ανακατεύονται.
4.        Ο μελισσοκόμος μπορεί και πρέπει να τροφοδοτεί τα μελίσσια του όταν το έχουν ανάγκη με γύρη ή/και μέλι ή μέλι με ζάχαρη (ζαχαροζύμαρο). Κάθε άλλη τροφή δημιουργεί χρόνια υποσιτισμένες μέλισσες με «πεσμένο» ανοσοποιητικό σύστημα
5.        Ιδιαίτερη προσοχή πλέον χρειάζεται στην ανάγκη των μελισσών σε υ­ψηλής θρεπτικής αξίας γύρη. Φροντίδα ώστε η γύρη να μην τους λείπει ιδιαίτερα προς το τέλος του καλοκαιριού και την αρχή της άνοιξης (Ια­νουάριο)
6.        Πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στη ποιότητα της βασίλισσας, όχι όσον αφορά στη φυλή της (πρέπει να αποκλείονται εισαγωγές ξένου γε­νετικού υλικού), αλλά όσο αφορά στην ηλικία της (βασίλισσες 1-2 ετών) και στην ικανότητά της να κρατά σε συνοχή το σμήνος
7.        Σφιχτή» ανάπτυξη των μελισσιών. Όχι χώροι ή πατώματα που οι μέλισ­σες δεν μπορούν να δουλέψουν
8.        Συχνή αντικατάσταση κηρηθρών. Το χτίσιμο είναι μέσα στη φυσιολογία του μελισσιού, το κερί έτσι κι αλλιώς το παράγουν και πρέπει να μπο­ρούν να το χρησιμοποιήσουν. Από την άλλη η κηρήθρες του μελισσιού αποτελούν «αποθήκη» υπολειμμάτων φαρμάκων και παθογόνων σπορί­ων

9.        Μέτρα μείωσης της παραπλάνησης.

10.     Εξασφάλιση καθαρού νερού στις μέλισσες καθ' όλη τη διάρκεια του έ­τους.

11.     Ξεχειμώνιασμα των μελισσιών με νεαρής ηλικίας μέλισσες

12.     Φροντίδα ώστε τα μελίσσια να «ξεκουράζονται» έστω και για μικρό χρο­νικό διάστημα το χειμώνα
13.     Σωστή αντιμετώπιση του Βαρρόα, με χειρισμούς και χαμηλής τοξικότη­τας χημικές ουσίες. Διερεύνηση της καταλληλότερης εποχής εφαρμο­γής ανά περιοχή και σύστημα εκμετάλλευσης

Χρήση χημικών σκευασμάτων στην αντιμετώπιση της νοσεμίασης

Με δεδομένο ότι έμμεσα μεν, απόλυτα δε, δεν επιτρέπεται η χρήση αντιβιο­τικών στη μελισσοκομία της Ε. Ε., τα τελευταία χρόνια έχουν δοκιμαστεί διάφορα σκευάσματα ή/και φυσικά προϊόντα, στην αντιμετώπιση της νοσε­μίασης (Πίν.1).

	Βιβλιογραφική Πη-	Τι είναι	Τρόπος εφαρμογής
Vita Feed Gold	Apimondia 2009 (Εργ. Μελισσοκομί­ας, ΑΠΘ) (20)	Εκχύλισμα του φυτού Beta vulgaris var al-tissima	Σε σιρόπι 10gr/100ml, 5 ε­παναλήψεις
Api Herb	Beekeeping. org a)Valobra, et al, Italy (23) b)Bessi & Nanetti, Italy (2) c)Nanetti, Italy (23) Apimondia 2009 Εργ. Μελισσοκομίας, ΑΠΘ (20)	Φυτικά εκχυλίσματα	Σε σιρόπι επί 3 ε­βδομάδες
Thymol	1.     Apidologie, 39 (2008)(12) 2.     Pakistan J. of Biol. Sc. 8 (2005) 3.     Apimondia 2009 ^)Εργ. Μελισσοκο- μίας, ΑΠΘ(20) 4.     Beekeeping.org Bessi & Nanetti, Italy(2)	Κρυσταλλική θυμόλη	Σε ζαχαροζύμαρο: 0,12 mg/gr Σιροπι:1^/15 λίτρα
Protofil	Apiacta, 39 (2004) (4) Apimondia 2009 (Εργ. Μελισσοκομί­ας, ΑΠΘ)(20) Beekeeping.org Nanetti, Italy(16)	Φυτικά εκχυλίσματα	Σε ζαχαροζύμα-ρο:40ml/kg ή σι-ρόπι:20ml/lt2-4 φορές από250-500ml/gr
Nozevit	Am. Bee Journal Nov. 2009(21)	«φυτο-φαρμακευτικό» παρασκεύασμα	Σε σιρόπι: 200 ml με 20 σταγόνες
Vetiver oil	Apidologie, 39 (2008) (12)	Το λάδι του φυτού Chrysopogon zizani-oides	Σε ζαχαροζύμαρο: 1,2mg/ml
Resveratrol	Apidologie, 39 (2008) (12)	Αντιοξειδωτική ουσία που παράγεται από τα φυτά σαν προστα­σία στα παθογόνα	Σε ζαχαροζύμαρο: 0.01mg/gr
Lysozyme	Apidologie, 39 (2008) (12)	Ένζυμο με βακτηριο-κτόνο δράση	Σε ζαχαροζύμαρο: 0,06 mg/gr
Nosestat	Apimondia 2009 Εργ. Μελισσοκομί­ας, ΑΠΘ) (20)	iodine, potassium iodide, formic acid	Σε σιρόπι: 5 ml/lt
Σκόρδο	Apimondia 2009 (Εργ. Μελισσοκομί­ας, ΑΠΘ)(20)		Σε ζαχαροζύμαρο: 5 gr σκόνη/ κιλό ζυ-μαριού

Πίν. 1: Ουσίες που έχουν δοκιμαστεί για την αντιμετώπιση του Nosema cerenae
Όλα τα παραπάνω σκευάσματα ή ουσίες είχαν μικρή καλή δράση στο ποσο­στό προσβολής των μελισσών από νοσεμίαση. Όμως ακόμη και στην περί­πτωση των καλών ποσοστών, η δράση αυτή δεν ήταν σταθερή, καθώς επηρε­αζόταν από την εποχή εφαρμογής, το μέσο με το οποίο δινόταν, αλλά και με το μελίσσι.
Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, οι μάρτυρες, τα μελίσσια στα οποία δεν έγινε εφαρμογής, αλλά απλώς ταΐστηκαν, έδειξαν μείωση του ποσοστού προσβολής από νοσεμίαση, μεγαλύτερο ή τουλάχιστον ίσο με τα μελίσσια στα οποία έγινε εφαρμογή.
Και αυτή η «συμπεριφορά» της ασθένειας, δηλαδή το να εξαφανίζεται από το μελίσσι χωρίς καμία επέμβαση, είναι που αφ' ενός δυσκολεύει πολύ τους ερευνητές που ψάχνουν ένα αποτελεσματικό σκεύασμα για τη νοσεμίαση, αφ' ετέρου μας δείχνει πως υπάρχουν παράγοντες, που σχετίζονται με το ανοσοποιητικό σύστημα της κοινωνίας του μελισσιού, που καταστέλλουν την προσβολή και οι οποίοι πρέπει να διερευνηθούν.
Σε γενικές γραμμές όλοι οι ερευνητές που δοκίμασαν τα παραπάνω σκευά­σματα συμφωνούν ότι η Resveratrol και η θυμόλη στο σιρόπι έχει αρκετά καλά και σταθερά αποτελέσματα στη μείωση του αριθμού των σπορίων του Nosema cerenae
Εν κατακλείδι θα πρέπει να γίνει συνείδηση των μελισσοκόμων ότι είναι πιο
διαχρονικό, πρακτικό, οικονομικό και δεοντολογικό να μεταχειρίζεσαι τα
μελίσσια σου με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να αξιοποιήσουν τους δικούς
τους μηχανισμούς κατά των παθογόνων, παρά να τρέχει πίσω από κάθε έξαρση ή καινούργια ασθένεια, δοκιμάζοντας με αμφίβολα αποτελέσματα ότι
κυκλοφορεί διεθνώς. Αυτή η συμπεριφορά το μόνο που καταφέρνει είναι να
προάγει την παγκοσμιοποίηση....... των κακών......

Σοφία Γούναρη

Ερευνήτρια Γ' Ινστ. Κτηνιατρικών Ερευνών Αθηνών, ΕΘΙΑΓΕ

Τηλ. 210 6399366 Email: sgounari@nagref.gr